تعاریف و تفسیر واژگان تخصصی در زمینه تعلق سازمانی، تیمی و فردی

در این بخش سعی داریم تا اصطلاحات، واژگان، ادبیات و مفاهیمی مانند فرهنگ، تعلق شغلی یا سازمانی، تیم و… که به درک بهتر موضوع‌های رفتار سازمانی کمک می‌کنند را بررسی کنیم. در واقع در این مطلب به بررسی واژگان تخصصی در زمینه تعلق سازمانی می‌پردازیم. 

۱- مفهوم ساده تعلق، دلبستگی یا انگیجمنت: بروز دادن همزمان ترجیح شغلی و شخصیتی توسط فرد (ساکس، ۲۰۱۷) به طوری که از رفتار و واکنش‌های شناختی میزان درگیری، تعلق و مشارکت مشخص باشد.

۲- تعلق سازمانی: این واژه، معادل انگیجمنت سازمانی (تعلق در سطح سازمان) در نظر گرفته می‌شود. پاول ترنر (۲۰۱۹) سطح تعهد فرد به سازمان را معادل این اصطلاح در نظر گرفته است.

۳- تعلق کارکنان: این کلمه در ادبیات منابع انسانی معادل تعلق یا دلبستگی شغلی و عجین شدن شغلی در نظر گرفته می‌شود؛ اما به نظر ما تفاوت‌هایی میان تعلق شغلی، تعلق کاری، تعلق تیمی، تعلق فردی و تعلق کارکنان وجود دارد. به نظر شوفلی (۲۰۰۲)، تعلق کارکنان یعنی شرایط ذهنی مثبت، حس درگیری و مشارکت مربوط به کار از طرف کارکنان که با ویژگی‌های مشخص فردی قابل تشخیص باشد. برای مثال تمرکز و وقف روانی و رفتاری، اهتمام به مشارکت و تکمیل کار، تعهد به نقش شغلی و هم‌راستا بودن ذهن و رفتار فرد از ویژگی‌های این موضوع روانشناسی کار و رفتار سازمانی است. تعلق کارکنان در سطح سازمان و تیم به چهار دسته زیر تقسیم می‌شود:

• فرد کاملا دلبسته: کارکنان یا اعضای تیمی که کاملا خودشان را به لحاظ روانشناختی، رفتاری یا فیزیکی هم‌راستا با شرایط و اهداف سازمان می‌بینند و کاملا برای موفقیت سازمان (همراه دانستن منافع شخصی و جمعی) تلاش مثبت انجام می‌دهند.  
• فرد دلبسته متوسط: فردی که به طور منطقی از کار خود لذت می‌برد و شرایط کلی سازمان را برای کار قبول دارد. ممکن است در برخی موارد با رهبری، مدیریت و فضای کار به لحاظ شناختی و هدف اختلاف جزئی داشته باشند.
• غیر دلبسته: عضو سازمانی که ممکن است عملکرد خوبی هم داشته باشد ولی شرایط کلی برای او مطلوب نباشد. ممکن است که این فرد تازه به تیم یا سازمان ملحق شده باشد یا تمرکز روانی و فیزیکی مشخصی برای کار نداشته باشد. احتمال اینکه این افراد به صورت پنهان و محتاطانه به دنبال موقعیت بهتری باشند وجود دارد. 
• افراد در نقطه ریسک (بدون حس تعلق): افرادی که اولویت‌های سازمان را به صورت شناختی و حتی فیزیکی کنار بگذارند. این افراد احتمالا به صورت فعال به دنبال موقعیت کاری خارج از شرکت هستند و یا روابط کاری، بین فردی و تعهد به کارشان در نقطه شکننده قرار گرفته است. حتی در برخی شرایط ممکن است مدیریت، رهبری، ماموریت سازمان و در مجموع فضای کار را قبول نداشته باشند و در صورت دریافت پیشنهاد دیگری، شرکت را ترک کنند یا استعفا دهند. این افراد را در نقطه ریسک قرار می‌دهیم؛ زیرا ممکن است حس تعلق هم‌تیمی‌های خود یا سایر افراد را کم‌رنگ کنند.

۴- تعلق فردی در سطح تیم: مبنای تحلیل در سطح تیم شاخص مناسب‌تری از وضعیت کلی شرکت در اختیار ما قرار می‌دهد. تحلیل تعلق فردی در سطح تیم امکان مقایسه داده‌محور، عارضه‌یابی، پیش‌بینی وضعیت و نقاط ریسک، پراکندگی و در مجموع الگوی کلی تعلق تیم‌ها را در بازه‌های زمانی مختلف، مشخص می‌کند. 

۵- تعلق شغلی: میزان سطح تعهد شناختی و فیزیکی (نمود رفتاری) فرد نسبت به قبول مسئولیت نقش شغلی است.

۶- تعلق کاری: تعریف این مفهوم خیلی شبیه به تعریف تعلق کارکنان است؛ با این تفاوت که در این تعلق فرد بیشتر به نقش شغلی خود ذهنیت مثبت، حس درگیری و مشارکت مربوط به کار دارد. تفاوت این تعلق این است که ممکن است تعلق سازمانی یا تیمی برای این فرد مشخص نشده باشد و صرفا نقش شغلی خود را پر‌رنگ‌تر ببیند. (وزن تعهد به شغل نسبت به اعضا و تیم سنگین‌تر باشد).

۷- شرایط روانی (ذهنیتی) ایجاد‌کننده تعلق: از نظر ویلیام کان، به معناداری شغلی (اینکه فرد چقدر شغل را برای خود، سازمان و حتی جامعه معنادار می‌بیند)، نقطه امنیت روانی (بدون اینکه افراد حس کنند در صورتی که خودشان باشند ریسک ناشی از پیامدهای منفی برایشان وجود دارد مثل عدم همرنگ شدن در سازمان یا حس از دست دادن شغل) و در دسترس قرار دادن ذهن و رفتار در سازمان (اینکه افراد کاملا به صورت فکری و روانی درگیر نقش شغلی، کار تیمی و اهداف فردی-سازمانی شوند) گفته می‌شود.

۸- شاخص‌های اندازه‌گیری تعلق: شاخص‌هایی مانند ارتباطات، بازخورد، رشد، رضایت (فرد)، نماینده (حس سفیر بودن شرکت)، شادابی و سلامتی فیزیکی و روانی، قدردانی و دیده شدن و در نهایت هم‌راستایی فرد و سازمان. 

پی‌نوشت

• برخی از وازگان تخصصی از کتاب پاول تورنر، تعلق شغلی در سازمان‌های معاصر (انتشارات پالگریو) الهام گرفته شده است. 
• برخی از واژگان نیز عبارت‌های پیشنهادی توسط تیم علمی هفت سنگ است که در ارزیابی، پیمایش و تحلیل گزارش مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

نویسنده: وحید فرجی جبه‌دار

تحلیل‌گر ارشد منابع انسانی داده‌محور